Тәртіптер
Жеңіл атлетиканың тәртіптері
Жеңіл атлетика бірнеше түрлі дене жаттығуларынан тұрады, оларға: жүгіру түрі, техникалық түрі, көпсайыс түрі және жүру түрлері енеді.
Жеңіл атлетиканың жүгіру түрлері стадионның келесі тәртіптерін біріктіреді:
Спринт (100 м., 200 м. және 400 м.), орта қашықтыққа жүгіру (800 м-ден 3000 м-ге дейін), оның ішінде 3000 м кедергілермен жүгіру);
- Ұзақ қашықтыққа жүгіру (классикалық қашықтық 5000 м. және 10 000 м.);
- Кедергілермен жүгіру (110 м., 400 м.) және эстафета (4х100 м., 4х400 м. ).
Бұлардың барлығы стадион жолдарында өткізіледі.
Техникалық түрлері:
- тік секірулер: биіктіктен секіру, сырықпен секіру;
- көлденең секіру: ұзындыққа секіру, үштік секіру;
- лақтыру: ядро лақтыру, дискі лақтыру, найза лақтыру, шарбалға лақтыру.
Көпсайыс:
-
Ерлер арасындағы он сайыс (жазғы маусым): 100 м. қашықтыққа жүгіру, ұзындыққа секіру, ядро лақтыру, биіктікке секіру, 400 м. жүгіру, кедергілермен 110 м. қашықтыққа жүгіру, диск лақтыру, сырықпен секіру, найза лақтыру, 1500 м. жүгіру.
-
Әйелдер арасындағы жеті сайыс (жазғы маусым): кедергілермен 100 м. қашықтыққа жүгіру, биіктікке секіру, ядро лақтыру, 200 м. жүгіру, ұзындыққа секіру, найза лақтыру, 800 м. қашықтыққа жүгіру.
-
Ерлер арасындағы жеті сайыс (қысқы маусым): 60 м. қашықтыққа жүгіру, ұзындыққа секіру, кедергілермен 60 м. қашықтыққа жүгіру, ядро лақтыру, биіктікке секіру, сырықпен секіру, 1000 м. жүгіру.
-
Әйелдер арасындағы бессайыс (қысқы маусым): кедергілермен 60 м. қашықтыққа жүгіру, биіктікке секіру, ядро лақтыру, ұзындыққа секіру, 800 м. қашықтыққа жүгіру.
Спорттық жүріс:
Спорттық жүру – бұл жеңіл атлетиканың түрі, оның жүгіру түрлерінен айырмашылығы, аяқ жермен үнемі байланыста болуы қажет. Ол олимпиадалық бағдарламада ерлер үшін жарыс стадионның сыртында, 20 км. мен 50 км. қашықтықта, әйелдер үшін 20 км. қашықтықта өтеді.
Жүгіру түрлері
Жеңіл атлетиканың жүгіру түрлері келесі стадиондық дисциплиналарды бірлестіреді: спринт (100м, 200м және 400м), орта қашықтықтарға жүгіру (800м-ден 3000м-ге дейін және де кедергілер арқылы жүгіру 3000м), алсы қашықтықтарға жүгіру (классикалық ара қашықтық 5000м және 10000м), кедергілер арқылы жүгіру (110м, 400м) және эстафета (4*100м, 4*400м). Барлығы стадион жолдарында өткізіледі.
Ережелер
Спортшылар бұрынғы жарыстар кезеңдерінде алған орындарына немесе жеребеге байланысты өз позицияларына тұрады. «Дайындал!» бұйрығы бойынша сөре сызығында немесе спринтте өз орындарына тұрады. «Көңіл бөл!» бұйрығы бойынша сөреге дайындалып, әрбір артық қозғалысты доғарулары керек (бұйрық спринтта ғана қолданылады). «Алға!» бұйрығын сөреші үлкен жарыстарда электрондық таймерді біріктіретін сөре тапаншасынан атып береді.
Мәре сызығын асып өткен спортшы жеңеді. Егер даулы жағдай болып жатса, онда сурет мәресі қолданылады және де қай жеңілатлеттің денесі мәре сызығын кесіп өтсе, сол бірінші болып есептеледі.
Көлемді жарыстарда қатысушылардың саны көп болған жағдайда сөрелер електен өткен ұтылғандармен бірнеше шеңберде өткізіледі (немесе алған орындарына байланысты, немесе келген нашар уақыттарына байланысты).
-100м және 800м 1-4 шеңбер өткізіледі (жүгіру-ширек финал-жарты финал-финал);
-1500м-ден 5000м-ге дейін 1-3 шеңбер (жүгіру-жарты финал-финал);
-1000м 1-2 шеңбер (жүгіру-финал);
Соңғы жүгірістерге қатысатындар:
-100м-ден 800м-ге дейін, эстафеталар-8 спортшы/8 команда
-1500м-ден 10000м-ге дейін – 12 спортшы және одан да көп.
Жүгіру дисциплинасының қорытындысы стадионда тура 1/100сек дейін өлшенеді, тас төсем жүгірісте тура 1/10сек дейін өлшенеді.
Техникалық түрлері
- биіктікке секіру: биіктікке секіру, сырықпен секіру;
- ұзындыққа секіру: ұзындыққа секіру, үш аттап секіру;
- лақтыру: диск, найза, ядро, балға лақтыру.
Ережелер
Негізі екі айналымнан өтеді: іріктеп алу (біліктілік) жарысы және басты жарыс. Іріктеп алу жарысына біліктілік көрсеткіші орнатылады. Егер нормативті орындаған спортшылар саны 12 адамнан кем болса, онда басты жарыстың қалған қатысушыларын (12 адамға дейін) алған орындарына байланысты алады. Барлық кезеңде спортшылардың рет бойынша шығуы жеребемен анықталады. Әрбір кезеңде үш рет қатарынан спортшы сәтсіз талпынысқа ұшыраса, онда жарыстан шығып отырады. Сәтті талпыныс жасалынса төреші ақ жолауша көтереді, ал егер сәтсіз талпыныс орындалса-қызыл жалауша көтереді. Басты жарыстарда барлық есептелінген талпыныстарда ең биік нәтижеге жеткен-жеңімпаз болып саналады.
Биіктікке секіру жарысы
Жарыстың басында барлық кезең үшін планканың биіктігін арттыру реттілігі анықталады. Әрбір кедергіден өту үшін спортшыға үш мүмкіндік беріледі. Егер спортшы биітікті сәтті секіріп өтсе, онда тағы да үш мүмкіндік алады. Спортшылар қалған бір немесе екі мүмкіндіктерін келесі биіктікке секіру кезіне ауыстыруларына құқылы.
Қатысушылардың кезекті биіктікке секіру кезінде және барлық мүмкіндіктері таусылып, бірдей нәтиже жағдайында бірнеше спортшы ішінде жеңімпаз келесі алгоритм бойынша анықталады:
Теңдік болған жағдайда қай спортшы биіктіктен секіру үшін аз мүмкіндік жасаса, сол басымды орынға ие болады.
Тепе-теңдіктің 1-ші пункті бойынша бүкіл айналым кезінде ең аз сәтсіз мүмкіндігі болған спортшыда артықшылық болады.
Тепе-теңдіктің 2-ші пункті бойынша спортшылар келесі қосымша мүмкіндік берілгенде реттік биіктікке секіріс орындайды. Егер осы биіктіктен секіріп өткенде жеңімпаз анықталмаса, онда ескертілген көлемге дейін түсіріледі (биіктікке секіргенде 2см және сырықпен секіргенде 5см дейін). Егер биіктікке барлық спортшылар секірсе, онда планка осы көлемге дейін көтеріледі, ал егер секіре алмаса-онда осы көлемге дейін түсіріледі, осылай жеңімпаз анықталғанша тусіріліп көтеріле береді.
Басқа орындардың (2ші, 3ші және төмен) нәтижелері бірдей болса, секіріс белгіленбейді, спортшылар арасында алған орындары ғана бөлінеді.
Қалған техникалық түрлері
Іріктеп алу (біліктілік) жарысында әрбір спортшыға 3 мүмкіндік беріледі. Егер негізгі жарыста 8-ден көп спортшы қатысса, онда әрбіреуіне 3 мүмкіндік және жақсы көрсеткіш көрсеткен 8 спортшыға мүмкіндік біткен соң (финалда) тағы да 3-еу беріледі.
Егер спортшылар саны 8 немесе одан да аз болса, онда әрқайсысына 6 мүмкіндік беріледі.
Жеңіл атлетикалық көпсайыс
Көпсайыс құрамына жеңіл атлетиканың жаттығуынан 10 жаттығуға дейін кіреді. Олар- жүгіру, секіру, лақтыру және кедергіден өту.
Ерлердің онсайысы (жазғы маусым): 100м жүгіру, ұзындыққа секіру, ядро лақтыру, биіктікке секіру, 400м жүгіру, 110м кедергімен жүгіру, диск лақтыру, сырықпен секіру, найза лақтыру, 1500м жүгіру.
Әйел адамдардың жетісайысы (жазғы маусым): 100м кедергімен жүгіру, биіктікке секіру, ядро лақтыру, 200м жүгіру, ұзындыққа секіру, найза лақтыру, 800м жүгіру.
Ерлердің жетісайысы (қысқы маусым): 60м жүгіру, ұзындыққа секіру, 60м кедергімен жүгіру, ядро лақтыру, биіктікке секіру, сырқпен секіру, 1000м жүгіру.
Әйел адамдардың бессайысы (қысқы маусым): 60м кедергімен жүгіру, биіктікке секіру, ядро лақтыру, ұзындыққа секіру, 800м жүгіру.
Ережелер
Әрбір көпсайыс түрі үшін спортшылар белгілі ұпай санын алады, олар арнайы кесте арқылы немесе эмпирикалық формула бойынша аударылады. IAAF ресми сөрелері көпсайыс жарыстарында әрқашан еки күн бойы өтеді. Көпсайыс түрлері арасында демелу үшін интервал анықталған. Жарыстың жеке түрлерін өткізу барысында көпсайысқа тән өзгеше түзетулер бар:
-жүгіру түрлерінде бір рет ерте ұмтылу(фальстарт) рұқсат етілген (жай жүгіру түрлерінде бірінші ерте ұмтылудан кейін дисквалификациялайды)
- ұзындыққа секіру және лақтыру кезінде қатысушыға тек қана 3 мүмкіндік қана беріледі; егер белгілі жағдайда стадион автоматтық уақыт межелеуімен жабдықталмаса, онда қол уақыт межелеуімен қолдануға рұқсат етілген.
Спорттық жүріс
Спорттық жүріс – жеңіл атлетиканың олимпиядалық дисциплинасы. Оның негізгі ережесі – әрбір аттаған сайын аяқтың өкшесі жерге тимейінше итерілетін аяқты жерден көтеруге болмайды. Олимпияда бағдарламасында ерлер арасындағы жарыстар стадионнан тыс жерде өткізіледі, ара қашықтығы 20км және 50км, ал әйелдер арасында 20км.
Ережелер
Спорттық жұмыс – жүрушінің аяғы үнемі жермен ұштастыру арқылы кезектестіріп қадамдау болып табылады. Осыны ескере отырып, келесі екі ереже ескерілуі қажет:
- әрбір аттаған сайын, яғни, алдыға аттаған аяқтың өкшесі жерге тимейінше итерілетін аяқты жерден көтеруге болмайды, демек, спортшының екі аяғы да жерге тимейтіндей көтеріліп кететін фазасы болмауы керек. Бұл фазаны төрешілер мұқият қадағалайды;
- ең алғашқы сэттен бастап, алдыға қойылған аяқтың тізесіаяқты көтермегенше бүгілмеуі қажет.
Ережені бұзбау үшін төрешілер сары түсті карточка арқылы ескерту жариялауы мүмкін. Карточканың бір жағында көлбеу толқынды сызық бейнеленген, екінші жағында 150 градус бұрышында қосылған екі кесінді бейнеленген.
Егер ереже бұзылса және жүрушіге ескерту берілсе, онда төреші қызыл карточканы үлкен төрешіге жібереді. Егер қызыл карточка ара қашықтықтағы әртүрлі үш төрешіден үлкен төрешіге жіберілсе, онда спортшыны дисквалификациялайды. Бұл жағдайда спортшыға қызыл карточканы көрсету арқылы дисквалификацияланғанын хабарлайды.